با گسترش سریع استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی مانند ChatGPT، نگرانی‌هایی در میان پژوهشگران و متخصصان آموزش شکل گرفته است؛ نگرانی‌هایی که می‌پرسند آیا برون‌سپاری وظایف فکری به AI می‌تواند در بلندمدت به کاهش تفکر انتقادی و مهارت‌های حل مسئله منجر شود؟ اوایل سال جاری، مؤسسه فناوری ماساچوست (MIT) مطالعه‌ای منتشر کرد که نشان می‌داد افرادی که برای نوشتن مقاله از ChatGPT استفاده می‌کنند، فعالیت کمتری در شبکه‌های مغزی مرتبط با پردازش شناختی دارند. در این پژوهش، ۵۴ شرکت‌کننده از دانشگاه MIT و دانشگاه‌های اطراف، هنگام نوشتن مقاله تحت بررسی EEG (ثبت امواج مغزی) قرار گرفتند. نتایج نشان داد افرادی که از هوش مصنوعی استفاده کرده بودند، نه‌تنها درگیر پردازش ذهنی کمتری بودند، بلکه حتی نمی‌توانستند به‌راحتی از متنی که خودشان با کمک AI نوشته بودند نقل‌قول کنند.

محققان MIT هشدار دادند که این یافته‌ها نشان‌دهنده «لزوم بررسی جدی کاهش احتمالی مهارت‌های یادگیری در اثر استفاده گسترده از هوش مصنوعی» است. شرکت‌کنندگان از AI برای خلاصه‌سازی سؤال‌ها، یافتن منابع، اصلاح دستور زبان و حتی تولید ایده استفاده کرده بودند؛ هرچند برخی اذعان داشتند که هوش مصنوعی در ایده‌پردازی چندان قوی نیست. در پژوهشی جداگانه، دانشگاه کارنگی ملون و شرکت مایکروسافت (سازنده Copilot) به بررسی تأثیر استفاده شغلی از AI پرداختند. در این مطالعه، ۳۱۹ کارمند اداری که حداقل هفته‌ای یک‌بار از ابزارهای هوش مصنوعی استفاده می‌کردند، مورد بررسی قرار گرفتند. نتیجه نشان داد هرچه اعتماد کاربران به توانایی AI بیشتر باشد، میزان تفکر انتقادی آن‌ها کمتر می‌شود. پژوهشگران هشدار دادند که اتکای بیش‌ازحد به AI می‌تواند در بلندمدت مهارت حل مسئله مستقل را تضعیف کند.

در حوزه آموزش نیز نتایج متناقض است. مطالعه‌ای از انتشارات دانشگاه آکسفورد نشان داد ۶۰٪ دانش‌آموزان بریتانیایی معتقدند استفاده از AI به مهارت‌های تحصیلی آن‌ها آسیب زده است. با این حال، دکتر «الکساندرا تومسکو» متخصص هوش مصنوعی مولد در OUP می‌گوید تصویر کلی پیچیده‌تر است؛ چراکه ۹۰٪ دانش‌آموزان اعلام کرده‌اند AI حداقل به بهبود یک مهارت مانند خلاقیت، حل مسئله یا مرور دروس کمک کرده است. برخی پژوهشگران مانند پروفسور «وین هولمز» از دانشگاه UCL نگران پدیده‌ای به نام «آتروفی شناختی» هستند؛ وضعیتی که در آن توانایی‌های ذهنی به‌دلیل وابستگی به فناوری تحلیل می‌رود. او به نمونه‌ای از رادیولوژیست‌ها اشاره می‌کند که استفاده از AI در تفسیر تصاویر پزشکی، در برخی موارد باعث افت مهارت تشخیصی آن‌ها شده است.

در مقابل، OpenAI تأکید می‌کند که ChatGPT نباید جایگزین تفکر شود، بلکه باید به‌عنوان یک «معلم خصوصی هوشمند» مورد استفاده قرار گیرد. به گفته نماینده OpenAI، استفاده هدفمند و تعاملی از AI می‌تواند یادگیری را تسریع کند، نه تضعیف. در نهایت، کارشناسان بر یک نکته اتفاق نظر دارند: استفاده آگاهانه، انتقادی و همراه با درک سازوکارهای هوش مصنوعی، کلید بهره‌برداری سالم از این فناوری قدرتمند است.

منبع خبر: bbc