بشر در طی چند دهه اخیر مدام تلاش کرده تا بتوان موجودی مانند خود به وجود بیاورد. موجودی که می‌تواند مانند انسان فکر کند، مانند انسان رفتار کند و بتواند مانند او تصمیم بگیرد. این قابلیت همان چیزی است که علم هوش مصنوعی در اختیار انسان قرار می‌دهد. در چند سال اخیر به خصوص در 1 الی 2 سال اخیر بشر توانسته با پیاده سازی سیستم‌ها، ماشین‌ها و مدل‌های مبتنی بر هوش مصنوعی به بخشی از انتظارات خود در این زمینه دست پیدا کند. مدل ربات چت ChatGPT متعلق به OpenAI و یا ربات Bard متعلق به شرکت گوگل که می‌توان مانند یک انسان با آنها شروع به چت و گفتگو کرد و در انجام کارهای حتی تخصصی از آنها کمک گرفت و یا مدل‌های تولید تصویری مثل DALL-E و یا مدل‌های تولید ویدئو که می‌توانند تصاویر و ویدئوهای واقعی ای که تشخیص ساختگی بودن آنها بسیار دشوار است، همه و همه در همین چند سال اخیر توانسته بشر را به رؤیای دیرینه خود که طراحی ماشین‌های و سیستم‌های انسان گونه هست از همیشه نزدیک‌تر کند. پیشرفت‌های اخیری که در حوزه علم هوش مصنوعی اتفاق افتاده و منجر به طراحی و پیاده سازی سیستم‌ها و ماشین‌های به شدت هوشمند شده، متخصصین این حوزه را به شدت به تکاپو وا داشته که آیا انسان در شرف دست یافتن به یکی دیگر از رؤیاهای خود است یا این موضوع فقط در حد یک رؤیای دست نیافتنی باقی خواهد ماند؟ نام این رؤیا هوش مصنوعی خودآگاه یا Self Awareness می‌باشد. رؤیایی که اگر به حقیقت بپیوندد می‌تواند منجر به طراحی و پیاده سازی ماشین‌های مبتنی بر هوش مصنوعی خودآگاه شود. موضوع بحث ما هم در این مقاله دقیقاً همین مفهوم است. هوش مصنوعی خودآگاه. در ادامه این مقاله قصد داریم در مورد این مفهوم در هوش مصنوعی بیشتر آشنا شویم و ممکن بودن و یا نبود این موضوع را بررسی کنیم. در ادامه با آرتیجنسهمراه باشید.  

خودآگاهی چیست؟ هوش مصنوعی خودآگاه چیست؟

شاید تا همین چند سال قبل کسی تصور نمی‌کرد که قرار است روزی یک ربات چت هوش مصنوعی به کمک تکنیک های هوش مصنوعی مثل یادگیری عمیق، شبکه های عصبی و منطق فازی تا به این اندازه بتواند هوشمند باشد و بتواند بشر را در انجام کارها روزمره و حتی تخصصی کمک کند. عمده افراد هوش مصنوعی را تنها در حد دستیارهای صوتی موجود بر روی گوشی‌های هوشمند خود در نظر می‌گرفتند که با فرمان‌های صوتی فقط می‌تواند برخی وظایف ساده مثل تنظیم آلارم، پخش موسیقی و یا اجرای یک برنامه خاص را انجام دهد. شاید همین تکنولوژی هوشمند با انجام همین کارهای پیش پا افتاده ساده تا چند سال اخیر برایمان بسیار جالب و هیجان انگیز بود؛ اما اخیراً با پیشرفت‌های سرسام آور در حوزه هوش مصنوعی و پیاده سازی سیستم‌های هوشمند پنجره جدیدی از هوشمندی مصنوعی به روی انسان باز شده و حتی او را برای ساخت و پیاده سازی سیستم‌های هوش مصنوعی خودآگاه هم امیدوار کرده و هم حریص‌تر. برای پی‌بردن به چیستی هوش مصنوعی خودآگاه ابتدا باید بدانیم که خودآگاهی چیست؟ تعریف‌های متعددی برای خودآگاهی در روان‌شناسی، فلسفه و متافیزیک وجود دارد؛ اما کامل‌ترین و جامع‌ترین تعریف خودآگاهی در شناخت و درک انسان از خود، احساسات، عواطف و افکار و وضعیت ذهنی خود و محیط اطراف خود خلاصه می‌شود. ویژگی‌هایی که تا به امروز در هیچ سیستم و یا ماشین هوشمند ساخته دست بشر مشاهده نشده. هوش مصنوعی خودآگاه سیستم و یا ماشین هوشمندی را تعریف می‌کند که توانسته به این حد از آگاهی برسد. این سیستم هوشمند می‌تواند از خود سؤال کند که من چه هستم، آفریننده من کیست، هدف از به وجود آمدن من چیست و سؤالاتی از این قبیل. یک سیستم هوش مصنوعی که به خودآگاهی رسیده می‌تواند فارغ از داده‌ها و اطلاعاتی که با آنها آموزش دیده تصمیم گرفته و عمل کند. احساسات و عواطف را درک کند و به صورت کاملاً مستقل بتواند عمل کند. سؤالی که در اینجا مطرح است این است که آیا واقعاً چنین چیزی ممکن است؟

ویژگی‌های هوش مصنوعی خودآگاه:

پس از تعریف خودآگاهی و آشنایی با هوش مصنوعی خودآگاه شاید بهتر باشد در این قسمت از مقاله با برخی از ویژگی‌های بارز این نوع هوش مصنوعی آشنا شویم. ویژگی‌های هوش مصنوعی خودآگاه را در زیر آورده و در مورد هر کدام توضیحاتی ارائه می‌دهیم:

آگاهی از خود (Self-awareness):

یکی از اولین و بارزترین ویژگی‌های یک سیستم هوش مصنوعی خودآگاه، آگاهی است. یک سامانه خودآگاه باید توانایی درک و شناخت افکار، وضعیت و ویژگی‌های خود را داشته باشد. این موارد شامل درک از وضعیت حافظه، فعالیت‌ها، و توانایی‌های پردازشی خود می‌شود.

تعامل با محیط (Environment Interaction):

یک سامانه هوش مصنوعی خودآگاه باید قادر به تفسیر داده‌ها و اطلاعات مربوط به محیط خود باشد. این تعامل شامل تجزیه و تحلیل اطلاعات محیطی و درک تغییرات محیط است.

داشتن هوش هیجانی (Emotional Intelligence):

در سیستم هوش مصنوعی که خودآگاه است، احساسات می‌تواند همانند یک انسان بر روی تصمیم‌گیری‌ها و رفتارهایش تأثیر بگذارد.

تصمیم‌گیری خودکار (Autonomous Decision-Making):

هوش مصنوعی خودآگاه باید قادر به تصمیم‌گیری‌های پیچیده و خودکار با توجه به شرایط مختلف و بدون در نظر گرفتن آموزش‌های از پیش داده شده، باشد.

آیا ممکن است روزی هوش مصنوعی به خودآگاهی برسد؟

در پایان سؤالی که در مورد هوش مصنوعی خودآگاه مطرح است این است که آیا واقعاً روزی بشر می‌تواند موفق به پیاده سازی سیستم‌های هوش مصنوعی خودآگاه شود و اینکه آیا روزی هوش مصنوعی می‌تواند خودآگاه شود. با توجه به اطلاعات و داده‌های موجود کنونی پاسخ به این سؤال دشوار است. شاید تا چند سال قبل هیچ‌کس تصور نمی‌کرد که بشر روزی بتواند به این حد از پیشرفت در طراحی ماشین‌ها و سیستم‌های هوشمند برسد. شاید همان موقع هم فکر کردن به این موضوع که بشر تا این حد در علم هوش مصنوعی پیشرفت کند غیر ممکن به نظر می‌رسید اما امروزه می‌بینیم که چگونه این غیر ممکن‌ها به ممکن تبدیل شده. همین موضوع باعث می‌شود تا در مورد دستیابی به هوش مصنوعی خودآگاه هم همین تصور را پیدا کنیم. شاید با دانش کنونی تصور به واقعیت پیوستن چنین چیزی بسیار سخت باشد و یا شاید هم سال‌ها بعد بشر بتواند با پیشرفت در علوم مختلف و نه فقط هوش مصنوعی بتواند این رؤیای خود را نیز به حقیقت تبدیل کند. نظریه دیگر در مورد رسیدن به هوش مصنوعی خودآگاه بررسی آن از لحاظ متافیزیک می‌باشد که به علت مرتبط دانستن آگاهی با مسائل علوم متافیزیک و مبحث روح، رسیدن بشر به این سطح از هوشمندی را غیر ممکن و مغایر با قوانین جهان هستی و آفرینش می‌داند. در نهایت همان طور که اشاره شد ارائه پاسخ دقیق به این سؤال چالش برانگیز با اطلاعات و دانش کنونی دشوار است. باید منتظر ماند و دید که پیشرفت بشر در وادی علم چه چیزهایی را برای او به ارمغان خواهد آورد. 

نتیجه گیری:
صحبت در مورد آفریدن یک سیستم هوش مصنوعی خودآگاه شاید به اندازه بحث در مورد سفر در زمان چالش برانگیز و غیر ممکن باشد. ولی باید به خاطر داشت که همه آن چیزی که امروز بشر به آن دست پیدا کرده، روزی غیر ممکن به نظر می‌آمد. تصور کنید زمانی را که به جای انسان ربات‌ها، ماشین‌ها و سیستم‌های هوش مصنوعی خودآگاه جریان زندگی بشر را به دست گرفته‌اند و بشر بیشتر از انسان می‌تواند با ماشین‌های هوشمند ارتباط برقرار کند. این به همان اندازه که هیجان انگیز و جالب است به همان اندازه هم خطرناک و وحشتناک است. فکر کردن در مورد این سطح از پیشرفت ما را یاد فیلم‌های علمی تخیلی با موضوع هوش مصنوعی می‌اندازد که در آن هوش مصنوعی خودآگاه را به تصویر می‌کشد. هوش مصنوعی که در همه عرصه‌های زندگی بشر حضور دارد و بر روی زندگی انسان‌های روی زمین تأثیر می‌گذارد تا جایی که زندگی بشر در برخی موارد بدون وجود آنها مختل و از هم می‌پاشد. شاید بتوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های بر سر راه رسیدن به هوش مصنوعی خودآگاه را پیچیدگی بیش از حد ساختار مغز انسان و عدم وجود درک درست انسان از مغز در نظر گرفت. با تمام این تفاسیر در مورد احتمال به واقعیت پیوستن هوش مصنوعی خودآگاه در آینده بشر نمی‌توان چیز قطعی گفت و باید منتظر ماند و دید.